Οι τεχνίτες της αρχαίας Αιγύπτου ήταν οι πρώτοι στην ιστορία που με συστηματικό τρόπο επεξεργάστηκαν τα μέταλλα και τους λίθους σε μία πολύ πρώιμη εποχή. Οι Αιγύπτιοι, λόγω της αφθονίας χρυσού στην ευρύτερη περιοχή της βορειοανατολικής Αφρικής, φαίνεται ότι κατασκεύασαν πρώτοι χρυσά κοσμήματα την περίοδο 50003000 πΧ.
• Αρχαία χρόνια (4000 – 2613 π.Χ): Η κοιλάδα του Νείλου κατοικείται συνεχώς επί πολλές χιλιάδες χρόνια. Οι άνθρωποι εκεί πάντα χρησιμοποιούσαν όστρακα, κόκαλα, κέρατα ζώων και άλλα υλικά από την φύση σαν διακοσμητικά. Όμως την περίοδο αυτή που εξετάζουμε οι άνθρωποι άρχισαν να κατεργάζονται συνειδητά κάποια υλικά:
– στεατίτης: το χρώμα του είναι άσπρο, ανοιχτό πράσινο ή γκρίζο (Λέγεται και σαπουνόπετρα, γιατί στην αφή δίνει την αίσθηση του σαπουνιού. Είναι ένα πολύ μαλακό πέτρωμα, τόσο, που χαράζεται με το νύχι) είναι το πρώτο υλικό που μπόρεσαν να επεξεργαστούν λόγω της πολύ χαμηλής του σκληρότητας.
– λάπις λάζουλι: εντυπωσιακό μπλε χρώμα (εικόνα πάνω αριστερά: Μενταγιόν του Φαραώ Τουταγχαμών, όπου ο φτερωτός σκαραβαίος συμβολίζει την αναγέννηση, και την ανατολή του ήλιου, που κάθε πρωί χαρίζει φως και ζωή στον κόσμο).
– κορνεόλη – έχει ένα παράξενο πορτοκαλοκόκκινο χρώμα (εικόνα βραχιολιού: βρέθηκε στον τάφο του Φαραώ Τουταγχαμών. Η χάραξη πάνω στην κορνεόλη, παριστάνει το unjat. To unjat είναι ένα ανθρώπινο μάτι, που στη θέση του φρυδιού, υπάρχει το κεφάλι ενός γερακιού. Συμβολίζει το μάτι του θεού Ώρου, γιου του Όσιρη και της Ίσιδας. Ο Ώρος τραυμάτισε το μάτι του στη μάχη με το θεό του χάους. Ο πατέρας του μαζί με τον θεό Θωθ, αποκατέστησε το μάτι του Ώρου. Το unjat, συμβολίζει τη νίκη της υγείας πάνω στην αρρώστια, τη νίκη της ζωής πάνω στον θάνατο).
– Ο σκαραβαίος και το unjat, ήταν το αγαπημένο θέμα στα φυλαχτά, σε όλη τη διάρκεια του πολιτισμού της αρχαίας Αιγύπτου.
– Xρυσό που έβρισκαν σε επιφανειακές αποθέσεις Αξίζει να σημειωθεί ότι μετά την ενοποίηση της Αιγύπτου (3000πΧ), ο Φαραώ ήταν ο απόλυτος μονάρχης, ταυτίζεται με τον θεό Ώρο, και θεωρείται η ενσάρκωσή του θεού στη γη.
• Παλαιό Βασίλειο (2613 – 2181 π.Χ): Κατά τη διάρκεια αυτών των πέντε αιώνων σημειώθηκε μεγάλη ανάπτυξη του πολιτισμού στην Αίγυπτο, και κατασκευάστηκαν μεγάλα τεχνικά έργα όπως η μεγάλη πυραμίδα στην Γκίζα. Τα κοσμήματα που παράγονται εκείνη την περίοδο είναι βραχιόλια, βραχιόλια για το πόδι (περισφύρια), ζώνες και διαδήματα. Το πιο χαρακτηριστικό κόσμημα της εποχής είναι το Wesekh ένα κολιέ με πολλές σειρές χάντρες (εικόνα: χάντρες πράσινης πορσελάνης) που παρέμεινε χαρακτηριστικό της Αιγυπτιακής κοσμηματοποιίας επί πολλούς αιώνες. Ο χρυσός είναι το μέταλλο που χρησιμοποιείται πιο συχνά. Ένα υλικό που χρησιμοποιείται συχνά ήδη από εκείνη την εποχή είναι ένα είδος γαλάζιου πηλού που μιμείται το τιρκουάζ και το λάπις λάζουλι και έχει την ονομασία Αιγυπτιακό μπλε (Egyptian blue).
• Μέσο Βασίλειο (2040 – 1730 π.Χ): Μετά το τέλος των κοινωνικών αναταράξεων που σημάδεψαν το τέλος του Παλαιού Βασιλείου, ξεκίνησε μία σημαντική περίοδος πολιτιστικής άνθισης. Νέες μεταλλουργικές τεχνικές επινοήθηκαν και εξελίχτηκαν οι παλιές. Στα κοσμήματα αυτής της περιόδου συναντάμε δείγματα της διάτρητης τεχνικής (δημιουργία σχημάτων πάνω σε μια μεταλλική επιφάνεια με τη διάνοιξη οπών), ρεπουσσέ-έκκρουστη τεχνική (είναι μία αρχαιότατη μεταλλουργική τεχνική, με την οποία δημιουργούμε ένα ανάγλυφο σχέδιο πάνω σε ένα λεπτό φύλλο μετάλλου), κοκκίδωση και σμάλτο. Ο χρυσός είναι και πάλι το κύριο μέταλλο που χρησιμοποιείται αλλά επεκτείνεται η χρήση του αργύρου. Οι διακοσμητικές τεχνικές είναι το σμάλτο (τήξη, χρωματισμός και διακοσμητική εφαρμογή του γυαλιού), όπως επίσης η επεξεργασία των πολύτιμων πετρών που τελειοποιείται κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Γύρω στο 2000 π.Χ. φορέθηκαν για πρώτη φορά τα δαχτυλίδια. Ένα χρυσό σύρμα που τυλίγει το δάχτυλο, και στηρίζει ένα σκαλισμένο πολύτιμο λίθο. Αργότερο εμφανίστηκαν δαχτυλίδια εξολοκλήρου από χρυσό. Η γλυπτική στους λίθους ήταν μία δραστηριότητα που βρήκε μεγάλη ανάπτυξη αυτή την περίοδο. Τα χρώματα των πετρών και των σμάλτων είχαν το δικό τους συμβολισμό (το κόκκινο συμβόλιζε τη ζωτική ενέργεια, το πράσινο την αναγέννηση και το γαλάζιο την εξύψωση).
• Νέο Βασίλειο (1567 – 1070 π.Χ): Στην Αίγυπτο, αυτοκρατορία πια στο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου (συσσώρευση πλούτου στη χώρα, επαφές με κατακτημένους λαούς και εμπόριο με Κρήτη, Μ. Ασία, Σομαλία και Υεμένη) δημιουργείται μια νέα μεγαλόπρεπη και περίτεχνη τεχνοτροπία. Κτίζονται νέα πλούσια ανάκτορα και μεγαλοπρεπείς ναοί στις θέσεις Λούξορ και Καρνάκ. Κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων οι τεχνίτες συνεχίζουν να εργάζονται με βάση τις τεχνικές που είχαν αναπτυχθεί τις προηγούμενες περιόδους. Το γυαλί για την δημιουργία χαντρών ή για την εφαρμογή του στα σμάλτα παράγεται πλέον σε μεγαλύτερες ποσότητες. Γύρω στα 1600 π.Χ. εμφανίστηκε το σκουλαρίκι, το κόσμημα για το αυτί των γυναικών, το οποίο τα επόμενα χρόνια έγινε συνήθεια και των ανδρών (εικόνα: φυλακτό άριστης τέχνης -παράσταση φτερωτού σκαραβαίου και το μάτι του Ώρου. Περιέχονται συμβολισμοί του ήλιου και της σελήνης. Το κόσμημα αυτό είναι κατασκευασμένο από χρυσό, ασήμι, ήλεκτρον και ημιπολύτιμες πέτρες- από τον τάφο του Τουταγχαμών, βρίσκεται στο μουσείο του Καΐρου. Στον τάφο του Τουταγχαμών βρέθηκαν τουλάχιστον 143 κοσμήματα, μεταξύ των οποίων χρυσές πόρπες, περιδέραια με εκπληκτικά σχέδια που αποτελούν από μόνα τους έναν θησαυρό).
• Τρίτη Μεταβατική περίοδος (1070-712πΧ): Λόγω της αδυναμίας διακυβέρνησης των τελευταίων διαδόχων, η χώρα συρρικνώνεται εδαφικά. Η εποχή χαρακτηρίζεται από τον πλούτο των ταφικών εθίμων, την τελειοποίηση της τεχνικής της ταρίχευσης και την άνθιση στον τομέα της μεταλλοτεχνίας (εικόνα: σταυρός Ανκ = κλειδί Αθανασίας).
• Ύστερη περίοδο (712-332πΧ): Συνεχιζόμενη πολιτική αδυναμία και αστάθεια, η χώρα βρίσκεται υπό την κυριαρχία ξένων λαών. Στον τομέα της τέχνης, παρατηρείται η τάση αναβίωσης της τέχνης παλαιότερων εποχών.
• Ελληνo-Ρωμαϊκή (332πΧ-395μΧ): Με την κατάκτηση της Αιγύπτου από τον Μ. Αλέξανδρο –ο οποίος γίνεται δεκτός ως ελευθερωτής της από τον περσικό ζυγό- αλλά και της διαδόχους, η χώρα περνά σε μια νέα εποχή, την Ελληνιστική που χαρακτηρίζεται στον τομέα της θρησκείας και της τέχνης από την αλληλεπίδραση του ελληνικού και του αιγυπτιακού πολιτισμού και τη δημιουργία μιας μικτής τεχνοτροπίας. Με την ήττα από της Ρωμαίους και το θάνατο της τελευταίας Πτολεμαίας βασίλισσας, της γνωστής Κλεοπάτρας της 7ης, η Αίγυπτος μετατρέπεται σε ρωμαϊκή επαρχία (30 π.Χ-395 μ.Χ). Η τέχνη περιορίζεται στο χώρο της μικροτεχνίας με την κατασκευή περίτεχνων κοσμημάτων από πολύτιμα μέταλλα και λίθους. Λαμπρή εξαίρεση αποτελούν τα περίφημα πορτραίτα τύπου Φαγιούμ.
Υλικά: Για ένα αρχαίο Αιγύπτιο τα κοσμήματα είχαν εντελώς διαφορετική αξία. Ο χρυσός ήταν το σύμβολο της μακροζωίας, της αιώνιας ζωής και την αρχοντιάς. Ήταν το χαρακτηριστικό του Φαραώ. Πίστευαν με αφοσίωση ότι ο λάπις, ο αμέθυστος, το τιρκουάζ, ο γρανάτης και άλλα πολύτιμα υλικά έχουν μαγικές ιδιότητες και ότι κατά κάποιο τρόπο θα μπορούσαν να τους προστατεύσουν από κακά πνεύματα, τα ξόρκια, τις ασθένειες, ακόμα και την κατάθλιψη.
Χρώματα: Οι Αιγύπτιοι προτιμούσαν τον στολισμό των κοσμημάτων τους με χρωματισμένο γυαλί παρά την αφθονία πολύτιμων πετρών στην περιοχή τους. Σημαντικό επίσης θεωρείται ότι τα αρχαία χρυσά Αιγυπτιακά κοσμήματα είχαν διάφορα χρώματα, ανάλογα με το συμβολισμό που ήθελαν να τα προσδώσουν όπως για παράδειγμα τα κοσμήματα που φορούσαν οι μούμιες έπρεπε να έχουν κόκκινο χρώμα όπως προέβλεπε η θρησκεία τους.
Συμβολισμοί: Τα αρχαία αιγυπτιακά κοσμήματα συνήθως εκπροσωπούσαν θεότητες (ο πιο δημοφιλής είναι ο Κέφερ- ο Σκαραβαίος θεός, η Ίσιδα και η Όσιρις), βασιλιάδες (Κλεοπάτρα, Τουτανχαμόν, Φαραώ) και σύμβολα μακροζωίας και ευημερίας (Ank, σκαθάρι σκαραβαίο, αιγυπτιακά ιερογλυφικά, πυραμίδες, το νούφαρο, γεράκι, φίδι, το μάτι του Ώρου, σφίγγα).
